Lokalizację zabudowań uczelnianych wyznaczyły projekty zbudowania trasy N-S (dzisiejsza al. Niepodległości) łączącej Mokotów przez Pole Mokotowskie ze śródmieściem, ulicy Batorego oraz stworzenia miasteczka akademickiego w rejonie ulicy Rakowieckiej. Na działce między ulicą Rakowiecką oraz planowaną al. Niepodległości i ul. Batorego Witkiewicz zaprojektował kilka połączonych budynków o charakterze pawilonowym, co pozwalało na etapową realizację kampusu. Docelowo miały powstać: Pawilon Zakładów Doświadczalnych (Pawilon Doświadczalny, obecnie budynek A), budynek biblioteki, budynek główny, dom profesorski, dwa domy asystenckie, bursa studencka oraz muzeum towaroznawczo-przemysłowe. Ich usytuowanie architekt oparł na wykorzystaniu klasycznych osi i symetrii oraz jednoznacznych fasad i tzw. attyki polskiej z elementami alegorycznymi. W opinii specjalistów projekt łączył nowoczesną architekturę z polską tradycją lub wprost wyrażał ideę narodowego impresjonizmu. Witkiewicz zastosował konstrukcje szkieletowe z żelbetonu i betonu umożliwiające stosowanie dużych przeszklonych płaszczyzn, zgodnie z ideą „architektury światła”. Zadbał też o maksymalne wprowadzenie zieleni w przestrzenie między pawilonami.
Budynek A. Podcienia od ulicy Rakowieckiej. Fot. Zbiory SGH
Budynek A. Podcienia od ulicy Rakowieckiej. Fot. Zbiory SGH
Prace przy budowie Pawilonu ruszyły w czerwcu 1925 roku, a w listopadzie 1926 roku Komitet Budowy odebrał ukończony budynek. Dwa lata później przystąpiono do budowy biblioteki, którą oddano do użytkowania we wrześniu 1930 roku. W okresie międzywojennym zrealizowano jeszcze dom mieszkalny dla pracowników Uczelni (oddany do użytku w 1935 roku).
Budynek A. Fot. Zbiory SGH
Budynek A. Fot. Zbiory SGH.
Okres wojny w dobrym stanie przetrwał budynek biblioteki i dom mieszkalny. Natomiast dewastacji i spaleniu przez Niemców po upadku powstania warszawskiego uległ budynek A. Po jego odbudowie, w nowych warunkach ustrojowych, kontynuowano dzieło Miklaszewskiego i Witkiewicza. W pierwszej połowie lat 50., na podstawie zmodyfikowanej przez Stefana Putowskiego koncepcji Witkiewicza, powstał budynek główny. Równocześnie zbudowano dwa obiekty mieszkalne, w których m.in. znalazło się przedszkole dla dzieci pracowników. Zmienioną i zredukowaną koncepcję kampusu Witkiewicza-Koszczyca zakłóciło wybudowanie w 1985 roku budynku F, zdecydowanie odbiegającego od wizji znakomitego architekta.
Gmach Główny. Strona południowa. Fot. Barbara Trzcińska
Gmach Główny. Strona południowa. Fot. Barbara Trzcińska
O wartości budynków uczelni dla kultury narodowej świadczy wpis kampusu SGH do rejestru zabytków województwa mazowieckiego, dokonany w 2008 roku.
Tekst opracował Janusz Kaliński
Jan Witkiewicz-Koszyc – architekt
Na jednym z projektów budynków Jan Witkiewicz-Koszczyc, twórca kampusu, podał swój adres i numer telefonu: Warszawa, ul. Rakowiecka 6 m. 7, tel. 8-10-73.
Na jednym z projektów budynków Jan Witkiewicz-Koszczyc, twórca kampusu, podał swój adres i numer telefonu: Warszawa, ul. Rakowiecka 6 m. 7, tel. 8-10-73.
- Biogram architekta
-
Jan Witkiewicz, właściwie Jan Witkiewicz-Koszczyc architekt i konserwator zabytków, urodził się 16 marca 1881 roku w majątku Urdomin na Litwie jako syn Anny z Łopacińskich i Jana Witkiewicza, inżyniera budowy kolei. Był bratankiem malarza i twórcy stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza oraz stryjecznym bratem malarza, pisarza i filozofa Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego).
OpisJan Witkiewicz-Koszczyc, Zbiory rodzinne Jana Witkiewicza-Koszczyca
Jan Witkiewicz-Koszczyc, Zbiory rodzinne Jana Witkiewicza-Koszczyca
Studiował architekturę w Instytucie Politechnicznym w Warszawie (1899-1900), Szkole Politechnicznej we Lwowie (1900-1901) i w Königlich Bayerische Technische Hochschule w Monachium (1901-1905).
Podczas studiów należał do tajnych organizacji socjalistycznych i w związku z tym od 1902 roku zaczął używać pochodzącego od panieńskiego nazwiska prababki przydomku Koszczyc, który odtąd stał się częścią jego nazwiska. W tym okresie poznał m.in. założycieli PPS Witolda Jodkę i Bolesława Miklaszewskiego, twórcy Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.
Jako architekt zadebiutował w Monachium projektem drewnianej willi „Witkiewiczówka” w Zakopanem (1903), a po powrocie do kraju i osiedleniu się w Nałęczowie zrealizował letnie studio „Chata” dla Stefana Żeromskiego (1905), Mauzoleum grobowe Adasia Żeromskiego (1920-1922), Ochronkę-Przedszkole (1906-1907), będące jednym ze szczytowych osiągnięć wczesnomodernistycznej parafrazy stylu zakopiańskiego w kamieniu; zaprojektował także obiekty należące do czołowych przykładów wczesnego modernizmu w Polsce - willę „Brzozy” (1907-1908) i Szkołę Towarzystwa Przyjaciół Przemysłu Ludowego (1910-1911).
Od 1908 roku brał udział w konkursach architektonicznych, między innymi na Dom Sztuki na Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie (1909), będący przykładem kubistycznej parafrazy stylu zakopiańskiego, na kościół w Limanowej (1909). Jako członek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (od 1907) zaangażował się w prace konserwatorskie.
U źródeł twórczości architektonicznej Koszczyca leżała idea wypracowania polskiego stylu narodowego, opartego między innymi na pseudofolklorystycznym modelu stworzonym jako styl zakopiański przez jego stryja Stanisława Witkiewicza. Na tym fundamencie, zmocnionym przez historyzujący nurt wczesnego modernizmu wypracowany w narodowym neowernakularyzmie (niem. Heimatkultur) i szkole monachijskiej, a później przez koncepcje drugiego „ojca duchowego” Koszczyca – architekta Franka Lloyda Wrighta, skonstruował własną, antyakademicką architekturę. Po pierwszej wojnie założył w Nałęczowie Szkołę Rzemiosł Budowlanych.
W 1918 roku dyrektor Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie Bolesław Miklaszewski złożył mu propozycję sporządzenia ideowego projektu gmachu WSH w Warszawie, co było początkiem wieloletnich prac przy tym obiekcie. W 1919 roku przeniósł się wraz ze swoją Szkołą do Kazimierza Dolnego w związku z nominacją na stanowisko kierownika odbudowy miasteczka. Zrealizował tu szereg obiektów, m.in. Dom Kifnerów (1919), Łaźnię Miejską (1919-1920), budynek Szkoły Rzemiosł (1922-1925), a także prowadził prace konserwatorskie, niekiedy oceniane jako kontrowersyjne (np. przeprowadzona w latach 1924-1925 restauracja renesansowej Kamienicy Celejowskiej w Kazimierzu, którą elementami własnego pomysłu uzupełnił współpracownik Koszczyca, jednoręki rzeźbiarz-samouk Jerzy Łopuszański).
W 1925 roku w wyniku wygranego zamkniętego konkursu na gmachy Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, przenosi się do stolicy i poświęca się pracy nad projektami i budową kampusu, budowanego na terenie Mokotowa, wówczas nowej wielkiej dzielnicy Warszawy. Realizacja tej największej i najbardziej prestiżowej w jego karierze realizacji trwała do 1935 roku i w wyniku licznych zmian przybrała formę zespołu pawilonów zgrupowanych wokół wewnętrznego dziedzińca, z których do wojny zrealizowano trzy: Pawilon Zakładów Doświadczalnych (1925-1926) i Bibliotekę (1928-1930) oraz Dom Profesorski (1935).
OpisJan Witkiewicz-Koszczyc – drugi z prawej, sierpień 1934 rok. Źródło: NAC
Jan Witkiewicz-Koszczyc – drugi z prawej, sierpień 1934 rok. Źródło: NAC
W kampusie Koszczyc zastosował nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne i formalne, m.in. wielka przeszklona klatka Biblioteki była pierwszym w Polsce i drugim w Europie (po Zurychu) nowoczesnym gmachem bibliotecznym. W tym okresie zrealizował też szereg innych projektów (Sanatorium w Rabsztynie, budynek Szkoły Rodzin Wojskowych w Warszawie, Prewentorium dla Dzieci w Otwocku, kościół w Błędowie koło Grójca), wykonał projekty Świątyni Opatrzności w Warszawie, prowadził prace konserwatorskie m.in. w Lądzie nad Wartą, Kościelnej Wsi, Belsku. Projektował wnętrza i meble, w tym zwłaszcza wyposażenie do gmachów Wyższej Szkoły Handlowej.
Wybuch drugiej wojny światowej zakończył architektoniczną aktywność Jana Witkiewicza-Koszczyca. Po wojnie poświęcił się restauracji romańskiej kolegiaty w Tumie pod Łęczycą połączonej z regotycyzacją (1947-1954) i pałacu w Otwocku Wielkim (1947-1958), oraz pracy w Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Współorganizował Instytut Urbanistyki i Architektury PAN (1950).W 1952 roku został członkiem tytularnym PAN. Jako twórca Wyższej Szkoły Handlowej nie ingerował w podjętą w latach 1950-51 budowę gmachu głównego dawnej WSH (przemianowanej w 1949 roku na Szkołę Główną Planowania i Statystyki – SGPiS), podczas której zmieniono pierwotne projekty Koszczyca z lat dwudziestych. Gmach Główny SGPiS uznano za wzorcowy przykład architektury realizmu socjalistycznego w Polsce, honorując Koszczyca prestiżową w PRL Nagrodą Państwową I stopnia (1951). Wcześniej architekt był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1929) „za zasługi na polu architektury, pracy niepodległościowej i społecznej” i Złotym Krzyżem Zasługi (1947) „za zasługi położone w zabezpieczeniu arcydzieł kultury polskiej”.
Zmarł 25 października 1958 roku w Warszawie w wieku 77 lat. Pochowano go na cmentarzu Powązkowskim.Dorobek Jana Witkiewicza-Koszczyca jest znaczny i zróżnicowany, katalog prac obejmuje 170 pozycji, w tym 50 realizacji, prace z zakresu konserwacji, projektowania mebli i wnętrz. W wielu dziedzinach był pionierem, między innymi zainicjował opracowania planu regulacyjnego Warszawy (1909). Jako konserwator zabytków reprezentował starą szkołę stylistycznego puryzmu, ale zdołał połączyć ją z nowoczesną technologią, oraz z modernistyczną szkołą konserwacji postrzeganej jako twórczość.
W panoramie architektury polskiej pierwszej połowy XX wieku Koszczyc należy do generacji tzw. pierwszych modernistów („starych”) i jest najoryginalniejszym i najbardziej niezależnym reprezentantem tzw. szkoły narodowej w architekturze polskiej oraz ekspresjonizmu lat 1910-1925, czołowym przedstawicielem tzw. drugiej awangardy i umiarkowanego modernizmu (zmodernizowanego klasycyzmu). W jego obiektach zbiegały się najważniejsze problemy architektoniczne pierwszej połowy XX wieku, zawarte pomiędzy dążeniem do wypracowania własnego, narodowego oblicza architektury i pogodzeniem go z nowymi standardami cywilizacyjnymi i paradygmatem modernistycznym. Inspirowane twórczością amerykańskiego architekta Franka Lloyda Wrighta motywy sytuują Koszczyca jako prekursora w Polsce zasad tzw. architektury ekologicznej, a także w kręgu tzw. architektury demokratycznej.
Opracowała Marta Leśniakowska
Projekty kampusu
Jesienią 1918 roku dyrektor Wyższej Szkoły Handlowej, dr Bolesław Miklaszewski zwrócił się do architekta Jana Witkiewicza-Koszczyca o przygotowanie przedprojektu budynków WSH. Pierwszy szkic przewidywał wolnostojący budynek trzypiętrowy z podziemiami i przyziemiem, długości 91,5 m, szerokości 45 m, o dwóch obudowanych podwórkach, z aulą o górnym oświetleniu. Na podstawie tego przedprojektu dyrekcja WSH wystąpiła w drugiej połowie 1919 roku o przyznanie placu pod budowę. Kolejne projekty zostały przygotowane w 1922 roku, gdy WSH przyznano nową lokalizację – w części dawnego obozu letniego wojsk rosyjskich na Mokotowie przy ulicy Rakowieckiej.
W styczniu 1923 roku przedłożony projekt oceniono pozytywnie. Mimo to stwierdzono konieczność ogłoszenia konkursu na zagospodarowanie całego terenu WSH. Ostatecznie jednak konkurs nie został ogłoszony.
26 września 1923 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Komitetu budowlanego WSH w składzie: dyrektor WSH dr Bolesław Miklaszewski, prezes Towarzystwa WSH Feliks Zieliński i inż. prof. Maurycy Chorzewski. Komitet przeznaczył 5 mln marek polskich na zakup materiałów budowlanych oraz na prace przygotowawcze.
Jednocześnie postanowiono zwrócić się do Witkiewicza oraz do biura architektonicznego Karola Jankowski i Franciszka Lilpopa o projekt rozplanowania głównego budynku. Na następnych posiedzeniach, od 9 listopada do 12 stycznia 1924 roku załatwiano m.in. sprawy finansowe i zaproszono członków rozszerzonego Komitetu budowlanego. Honorowe przewodnictwo przyjął wiceminister skarbu, prof. Bolesław Markowski. Uczestnictwo w rozszerzonym komitecie przyjęli także: architekt Stefan Kozłowski, naczelnik wydziału w Ministerstwie Robót Publicznych; dyrektor departamentu w Ministerstwie Kolei, inż. Józef Mrozowski; arch. Zdzisław Mączeński, naczelnik wydziału w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; poseł Zofia Sokolnicka.
W myśl postanowienia Komitetu budowlanego z dnia 26 września 1923 roku, 5 października 1923 roku, w biurze architektonicznym K. Jankowskiego i F. Lilpopa, odbyło się zebranie zaproszonych K. Janowskiego, F. Lilpopa, J. Witkiewicza i dyrektora B. Miklaszewskiego. Ustalono warunki pracy i honoraria za szkicowy projekt. Oba projekty były rozpatrywane 20 stycznia 1924 roku na zebraniu rozszerzonego Komitetu budowlanego. Za lepszy uznano projekt Witkiewicza-Koszczyca, ale mimo to skierowano oba projekty do rozpatrzenia przez rzeczoznawców-architektów: Mączyńskiego i Kozłowskiego. Ostatecznie wybrano projekt Witkiewicza, ponieważ przewidywał zabudowę pawilonową, a projekt Jankowskiego i Lilpopa zabudowę zwartą. Rzeczoznawcy zalecili stworzenie nowego projektu, który uwzględni budowę oddzielnych pawilonów o zwiększonej kubaturze na części terenu, którym dysponowała WSH. Konieczność etapowej realizacji budowy wynikała z tego, że część przyznanego placu dzierżawiła SGGW. Ostateczny przedprojekt WSH, który zakładał budowę 3 oddzielnych budynków – Gmachu Głównego, Zakładu Doświadczalnego i Biblioteki był korektą wcześniejszego projektu. 12 lutego 1924 roku Komitet budowlany powierzył budowę i nadzór budowy Janowi Witkiewiczowi-Koszczycowi.
Zapraszamy do zapoznania się z projektami budynków dawnej WSH. Projekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Architektury we Wrocławiu.
Projekty Domu Profesorskiego
W 1935 roku oddano do użytkowania Dom Profesorski. W trzypiętrowym budynku z pięknymi balkonami zaprojektowano 16 mieszkań – po dwa mieszkania na każdym piętrze. W tym budynku mieszkało wielu znakomitych profesorów, wśród nich rektorzy Szkoły.
Dom profesorski. Lice główne od południa i lice tylne od północy. Źródło: MAW_IIIb 103-2
Dom profesorski. Lice główne od południa i lice tylne od północy. Źródło: MAW_IIIb 103-2
Dom profesorski. Elewacja południowa. Źródło: MAW_IIIb 103-11
Dom profesorski. Elewacja południowa. Źródło: MAW_IIIb 103-11
Archiwalne fotografie
Budowa gmachów Wyższej Szkoły Handlowej w latach 20. i 30. XX wieku była wielkim wydarzeniem w życiu naszego kraju i mieszkańców Warszawy. W uroczystości poświęcenia Pawilonu Zakładów Doświadczalnych WSH (Budynek A), która odbyła się 6 listopada 1927 roku wziął udział Prezydent RP Ignacy Mościcki. Prezydent Ignacy Mościcki wziął także udział w otwarciu Biblioteki w 1930 roku. Prezydentowi towarzyszyli: minister Sławomir Czerwiński, wiceminister Bronisław Żongołłowicz, wiceminister Tadeusz Grodyński, gen. Daniel Konarzewski, gen. Jan Wróblewski i płk Jan Głogowski.
Prasa pisała
O budowie gmachów Wyższej Szkoły Handlowej w latach 20. i 30 XX wieku pisano wielokrotnie. Także w latach 50. publikowano artykuły o budowie Gmachu Głównego. Zapraszamy do zapoznania się z dawnymi artykułami.
